Constantijn Huygens werd op 4 september 1596 geboren in Den Haag.

Constantijn Huygens geschilderd door M. van Miereveldt, 1641. Collectie Huygensmuseum Hofwijck

Hij werd een veelzijdig man die veel talenten ontwikkelde: befaamd dichter, componist die zelf diverse instrumenten bespeelde, architect van zijn eigen huis en buitenplaats, kunstkenner die onder andere het geniale van Rembrandt onderkende. Als secretaris en raad van toenmalige Oranjestadhouders stond hij in het centrum van de macht en doordat hij de leeftijd van 90 jaar bereikte was hij getuige van de belangrijkste gebeurtenissen van de zeventiende eeuw.

De powerpointpresentatie voert langs diverse plekken in Den Haag waar Constantijn ooit voetstappen heeft gezet: zijn geboortehuis, de deftige straten waar hij zijn jeugdjaren doorbracht, het huis waar zijn vijf kinderen werden geboren, waaronder de later zo beroemde Christiaan, het Plein waar eens het huis stond dat hij omstreeks 1637 zelf had ontworpen volgens de architectuurregels van Vitruvius, waar Christiaan en diens broer experimenten uitvoerden, die leidden tot de ontdekking van de ring rond Saturnus. In dit huis zou Constantijn in 1687 overlijden.

Het Huygenshuis op het Plein. Tekening J. van Call, 1690. Collectie Haags Gemeentearchief

In 1639 kocht Constantijn Huygens een stuk grond aan de Vliet in Voorburg waar hij als een van de eerste hoge ambtenaren een buitenplaats wilde laten aanleggen. Samen met Jacob van Campen, met wie hij de architectuurideeen van Vitruvius bestudeerde, maakte hij het ontwerp. Constantijns huis aan het Plein liet zien welk een fraai gebouw de toepassing van de menselijke maatverhoudingen volgens Vitruvius opleverde. Zou echter ook een buitenplaatstuin met zijn levende natuur zich laten dwingen in de lijnen van Vitruvius die het menselijke lichaam had uitgeroepen tot de mooiste maatverhoudingen? Dat werd de grote uitdaging voor Huygens, die vervolgens beschreef hoe na diverse pogingen het uiteindelijk lukte en een mooi ontwerp op papier stond dat realiseerbaar was: een tuin waarin het huis het hoofd was en de bomenrijen een menselijk lijf vormden met schouders, armen en benen.

Plattegrond Hofwijck met eigenhandige bijschriften Constantijn Huygens, 1853. Collectie Huygensmuseum Hofwijck

Een harmonieuze boomgaard vormde het menselijke hart van de buitenplaats. En was de mens niet geschapen naar Gods beeld en gelijkenis? Kortom, zo’n buiten in deze vorm moest wel een stukje paradijs op aarde worden. Bij de aanleg bleek er toch een stukje duivels verzet tegen de realisatie: in de overtuin gingen de bomen massaal dood door vervuild zand. Maar van de nood werd een deugd gemaakt. Het vervuilde zand werd gebruikt om in de overtuin een mooie berg te maken, waarop later een uitkijktoren kwam. Omstreeks 1641 werd de buitenplaats ingewijd, waarbij de naam werd onthuld: Hofwijck, een naam die diverse betekenissen herbergde waaronder de mogelijkheid om hierheen uit te wijken, even bijkomen van het hof met zijn drukte en onrust. Hofwijck werd een paradijs met veel vogels, die evenals Huygens de onrust van de stad ontvluchtten, maar ook een paradijs met gastvrijheid waar voorname gasten als de winterkoningin kwamen kegelen, of aanzaten aan de maaltijd met groenten uit eigen tuin, fruit uit eigen boomgaard en vis uit eigen vijver. Ook ontving Huygens er zijn muzikale vriendinnen, waarvan er een zo mooi kon zingen dat zelfs de nachtegalen in de tuin verbaasd zwegen. En in de winter konden de kinderen naar hartelust op hun schaatsen mooie figuren strikken op het ijs.

Gasten op Hofwijck. Tekening vermoedelijk I. de Moucheron, eind zeventiende eeuw. Collectie Huygensmuseum Hofwijck

Decoratieprogrmma Hofwijck. Tekening J. de Bisschop, circa 1666

Inmiddels is het restant van de Hofwijcktuin omstreeks 2003 weer gereconstrueerd naar het origineel van 1641 onder leiding van Hofwijckhortulanus Henk Boers, gepecialiseerd in zeventiende-eeuwse tuinen, tevens hortulanus van het Muiderslot. Aan de hand van de bewaard gebleven beschrijvingen bracht hij nauwgezet op Hofwijck de originele boomsoorten terug op de aangegeven plekken. En zo groeien in de boomgaard weer de originele zeventiende-eeuwse fruitrassen met in het voorjaar fraaie bloesems en in het gras prachtige voorjaarsbloemen. Ook de met klimop en kamperfoelie begroeide groenkabinetten keerden terug in hun originele rode kleuren. De twee eilanden werden weer herschapen in de door Huygens beschreven getemde wildernis, waar diverse bomen groeien met onder hun bladerdak, al naar het jaargetijde, steeds wisselend wildkruid met hun specifieke kleuren.

In 2005 werd de tuin feestelijk en stijlvol heropend door koningin Beatrix.

Opening van de gereconstrueerde Hofwijcktuin door koningin Beatrix, 2005

Anno 2011 hebben de hagen weer de originele hoogte bereikt, waardoor ook het door Constantijn Huygens bedoelde intieme karakter van tuin en boomgaard weer is teruggekeerd.

Even leek het erop dat Christiaan Huygens onder een slecht gesternte zou worden geboren. Kort voor de bevalling was moeder Suzanna hevig geschrokken, toen zij op straat een arme jongen zag, die door een dikke, scheve wang een monsterlijk gezicht had.

Christiaan Huygens geschilderd door C. Netscher, 1671. Collectie Haags Historisch Museum

De komst van de boreling werd hierdoor met angst en beven tegemoet gezien. Moeder vreesde, volgens het bijgeloof van haar tijd, dat het kind waarvan ze in verwachting was, nu ook wel eens mismaakt zou kunnen zijn. Kort na de geboorte bleek echter het tegendeel. Opgelucht noteerde vader Constantijn in zijn dagboek, dat deze tweede zoon, zonder enig letsel of gebrek, op zaterdag 14 april 1629 ter wereld was gekomen. Het blinde bijgeloof werd aldus door de kleine Christiaan gelogenstraft. Maar hierbij zou het niet blijven. De opgroeiende Christiaan zou een pioniersrol vervullen in het afrekenen met bijgeloof en andere verouderde ideeën. Hij raakte bevlogen door het idee dat de wereld en het heelal niet werden geregeerd door toevalligheden maar door natuurwetten die in wiskundige formules konden worden weergegeven. Het vinden van dergelijke formules en het toepassen van die wetten in de praktijk zouden Christiaans inventieve leven volledig gaan beheersen. Hij zou beroemd worden om de vele ontdekkingen die hij deed, zodat zijn bejaarde vader, precies 50 jaar na de geboorte van Christiaan, met trots in zijn ‘memoires’ aan deze zoon kon schrijven: ‘Zolang het hemelrad en de sterren zullen draaien, zolang de tijd zal tikken in de regelmaat van de slinger, zolang de planeet Saturnus gezuiverd zal zijn van de smadelijke oortjes die jij naar het rijk der fabelen hebt verwezen, […] zo lang zal jij voortleven, en niet eerder dan de sterren zal jouw naam doven.’

Hofwijck getekend door Christiaan Huygens, 1658. Collectie Huygensmuseum Hofwijck

Inmiddels, vele eeuwen later, is er veel en vol bewondering geschreven over Christiaan Huygens en steeg zijn ster hoger en hoger. Onlangs werd hij zelfs opgenomen in de ‘canon van Nederland’, een lijst met belangrijke personen, teksten, en verschijnselen, die laten zien hoe Nederland zich heeft ontwikkeld tot het land waarin wij nu leven. In veel van de recente publicaties werd echter opvallend weinig aandacht besteed aan de periode waarin Christiaan Huygens op Hofwijck ging wonen, kort na het overlijden van zijn vader. Op deze befaamde buitenplaats te Voorburg bracht hij zijn laatste acht levensjaren door. Het werden jaren met nieuwe ontdekkingen, belangrijke publicaties, correspondenties en geleerde gasten. Maar ook een periode vol huiselijke besognes, liefdesavonturen, trouwplannen, twijfels, depressies en kwalen. In de lezing staan Christiaans jaren op Hofwijck centraal, met een korte terugblik naar een vroegere periode. Op Hofwijck liet Christiaan een vierkante sterrenbuiskijker plaatsen met zelfgeslepen lenzen, ‘om heren van stand te amuseren’. Hij ontving er geleerden waaronder de Engelse filosoof John Locke, ging door met zijn onderzoeken en ontdekkingen en keek met bewondering naar de kleine bewegende beestjes in waterdruppels en sperma.

Almanakblad met onderzoeksnotities Christiaan Huygens gedaan op Hofwijck in 1692. Collectie Universiteitsmuseum Leiden

Hier schreef hij ook diverse verhandelingen op wiskundig en natuurkundig gebied en zijn meestgelezen boek Cosmotheoros, met gissingen over buitenaards leven. Het verhaal over Christiaans jaren op Hofwijck werd voornamelijk ontleend aan de brieven die Christiaan in deze jaren schreef en aan de dagboeknotities van broer Constantijn. Hofwijck was, zoals Christiaan met enig enthousiasme noteerde, een prachtig plekje met veel frisse lucht. Maar het bleek ook een eenzaam en nederig plekje voor iemand die gewend was aan gezelschap en vorstelijke entourage. Ongetwijfeld heeft hij op Hofwijck wel eens teruggedacht aan zijn vrolijke jeugdjaren, tezamen met zijn drie broers en enige zus.

Hofwijck met de vermoedelijk door Christiaan Huygens aangebrachte voorbouw. Foto circa 1914. Collectie Kees van der Leer

Literatuur:
Kees van der Leer, ‘Christiaan Huygens op Hofwijck’, in: Christiaan Huygens, tien jaar Christiaan Huygens wetenschapsprijs (Historisch Voorburg, jrg. 13, 2007, nr. 2)

Lezing: Prinses Marianne, een leven van liefde en kunst

In 2010 wordt op diverse plaatsen in Europa herdacht dat Prinses Marianne (1810 – 1883) 200 jaar geleden te Berlijn werd geboren als jongste dochter van de latere Koning Willem I en Wilhelmina van Pruisen. In Berlijn had de Oranjefamilie onderdak gevonden bij de Pruisische schoonfamilie op hun vlucht voor Napoleon en de Franse troepen. Terug in Nederland was de kleine Marianne een verrassing, zo’n klein, eigenwijs nakomertje, dat vrolijk mee huppelde aan de hand van haar vader. Toen zij de huwbare leeftijd bereikte, verdrongen vorstenzonen zich al snel om de hand van de knappe prinses. Haar huwelijk in 1830 met haar neef Albert van Pruisen werd echter een tragedie.

Marianne als baby in de wieg geschilderd door haar moeder. Schilderij Wilhelmina van Pruisen, 1811. Collectie Museum Nysa, Polen

Haar verdere leven stond vooral in het teken van haar liefdesrelatie met haar lakei-bibliothecaris Johannes van Rossum en hun buitenechtelijke zoon Johannes Willem, die de prinses, tegen alle regels van haar tijd in, een normale plek in haar leven wilde geven. Voor hem kocht zij in 1855 het wijnkasteel Reinhartshausen bij Wiesbaden. Het overlijden van de 12-jarige Johannes Willem op kerstavond 1861 vormde een zwarte bladzijde in Mariannes leven. Toen enkele jaren later ook Johannes van Rossum stierf, mocht hij niet worden bijgezet in het kerkje dat Marianne voor hun zoon had laten bouwen. Het plaatse Marianne later voor de keuze naast wie zij zelf bijgezet moest worden. Marianne putte kracht uit haar overtuiging dat zij haar geliefden zou weerzien in het Hemelse Hiernamaals. Bekend zijn haar vele contacten met dominees. Ook zette zij als eerste Oranje voet in het Heilige Land. Minder bekend zijn haar contacten met diverse Hollandse kunstenaars, onder wie Bart van Hove, Andreas Schelfhout, Hendrikus van de Sande Bakhuyzen en Gerrit Postma. Marianne bouwde aan kasteel Reinhartshausen een museumvleugel voor haar omvangrijke kunstcollectie. Dit museum was voor iedereen toegankelijk.

Prinses Marianne op 27-jarige leeftijd. Schilderij T. Hildebrandt, 1837. Collectie Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau

De spreker, Kees van der Leer, publiceerde samen met Tiny de Liefde het boek Prinses Marianne, een leven van liefde en kunst (Waanders, mei 2010).